A e ka kaluar kulmin çmimi i lartë i ushqimit? Edhe përpara se marrëveshja e drithit e ndërmjetësuar nga OKB-ja midis Kievit dhe Moskës të jepte dritën jeshile javën e kaluar që dërgesat të largoheshin nga portet e Detit të Zi të Ukrainës, çmimet e mallrave ushqimore kishin rënë ndjeshëm. Frika e recesionit, një korrje e shpejtë në Rusi dhe shpresat për ringjalljen e flukseve të tregtisë së drithërave kanë ulur çmimet.
Por rënia e çmimeve nuk do të thotë se kriza ushqimore ka përfunduar. Analistët thonë se faktorët themelorë që i çuan tregjet më lart janë të pandryshuar. Lufta e vazhdueshme është vetëm një nga një mori problemesh që mund të mbajnë norma më të larta urie për shumë vite në vijim.
Konflikti i Ukrainës erdhi në një kohë kur çmimet e ushqimeve tashmë po shtyheshin lart nga një sërë faktorësh – kryesisht thatësirat që preknin vendet kryesore prodhuese të bimëve dhe zinxhirët e furnizimit që merren me efektet e mbetura të pandemisë. Në vendet më të varfra, ekonomitë e të cilave kanë mbetur të shkatërruara nga bllokimet e Covid-19, lufta vetëm sa përkeqësoi një situatë të zymtë.
“Ajo që e dallon këtë krizë globale ushqimore nga situatat e mëparshme të ngjashme është se ka shumë shkaqe kryesore pas saj”, thotë Cary Fowler, i dërguari special i SHBA për sigurinë ushqimore.
Ndikimi i vërtetë i këtij kombinimi faktorësh do të bëhet i dukshëm vetëm vitin e ardhshëm, thonë analistët. “Jam më i shqetësuar për 2023 se 2022”, thotë njëri.
Retë stuhie në horizont
Lufta ka qenë padyshim një pengesë e madhe në prodhimin global të ushqimit. Me portet e Ukrainës të bllokuara dhe kapacitetet në rrugët alternative të kufizuara, vëllimet e eksporteve janë ulur ndjeshëm. Në qershor, vendi eksportoi pak më pak se 1 milion ton grurë, misër dhe elb – 40 për qind më pak se i njëjti muaj i vitit 2021, sipas ministrisë së bujqësisë të Ukrainës.
Vjelja e Ukrainës filloi këtë muaj dhe kultivuesit po përpiqen të ruajnë prodhimin e ri. Por nëse fermerët nuk mund t’i shesin drithërat e tyre, kjo do të ketë një efekt negativ në vitin 2023, sepse ata nuk do të kenë fonde për të paguar farat dhe plehrat për sezonin e ardhshëm. Ata mund të mos kenë as të korra, paralajmëron një zyrtar ndërkombëtar i politikës ushqimore.
Çmimet e larta të mallrave të parë në fund të pranverës mund të kenë nxitur prodhim më të madh gjetkë. Por kjo do të kompensohet nga rritja e kostove të inputeve për shumë fermerë, veçanërisht plehrat dhe nafta që përdoren për transport dhe pajisje bujqësore.
Zyrtarët e politikës ushqimore paralajmërojnë se rritja e çmimeve të energjisë, të cilat pritet të rriten më tej gjatë dimrit, kanë goditur gjithashtu prodhimin e plehrave azotike, një lëndë ushqyese kryesore e kulturave.
“Nëse nuk e zgjidhim [çështjen me] inputet bujqësore – veçanërisht plehrat – atëherë kriza e përballueshmërisë do të kthehet në një krizë disponueshmërie të vijë vitin e ardhshëm”, paralajmëron Arif Husain, kryeekonomist në Programin Botëror të Ushqimit të OKB-së.
Deri më tani, shqetësimi kryesor për ushqimin kanë qenë furnizimet me drithëra, veçanërisht gruri dhe vajrat bimore, eksportues i madh i të cilave është Ukraina. Por disa analistë janë të shqetësuar për çmimin e orizit, gurthemelin e dietave në të gjithë Azinë.
Për momentin, ka nivele të larta të inventarëve në vendet kryesore prodhuese si India, Tajlanda dhe Vietnami. Megjithatë, ka shqetësime për kufizimet e eksportit, nëse kostoja e lartë e grurit i shtyn më shumë konsumatorë t’i drejtohen orizit si zëvendësues.
Vetëm rreth 10 për qind e prodhimit të përgjithshëm global të drithit eksportohet, kështu që një kufizim nga çdo eksportues mund të ketë një ndikim të madh në çmimet ndërkombëtare.
Në 2007-08 kufizimet e eksportit të vendosura nga India dhe Vietnami, të kombinuara me blerjen e panikut nga importuesit e mëdhenj të orizit si Filipinet, çuan në më shumë se dyfishimin e çmimeve.
“Ne po monitorojmë nga afër çmimet e orizit”, thonë analistët në Nomura, banka japoneze e investimeve. “Nëse rritja e çmimeve të grurit çon në zëvendësimin e orizit, kjo mund të ulë rezervat ekzistuese, të shkaktojë kufizime nga prodhuesit kryesorë dhe të çojë në çmime më të larta të orizit me kalimin e kohës”.
Zyrtarët po vëzhgojnë gjithashtu disponueshmërinë e plehrave për prodhimin e orizit në Azi.
Efektet njerëzore
Shumë kohë përpara se Rusia të pushtonte Ukrainën, pasiguria ushqimore ishte në nivele rekord. Për shkak të pandemisë, thatësirave dhe konflikteve të tjera rajonale, pak më pak se 770 milionë mbetën të uritur në vitin 2021 – numri më i lartë që nga viti 2006, sipas Organizatës së OKB-së për Ushqimin dhe Bujqësinë.
FAO parashikon se lufta në Ukrainë do të rrisë numrin e njerëzve të kequshqyer deri në 13 milionë këtë vit dhe 17 milionë të tjerë në vitin 2023. Sipas Bankës Botërore, për çdo 1 pikë përqindje rritje të çmimeve të ushqimeve, pritet të bien edhe 10 milionë njerëz të tjerë në varfëri ekstreme.
Në pjesën më të madhe të Afrikës, Lindjes së Mesme dhe Azisë Qendrore, konsumi i produkteve kryesore tejkalon prodhimin. Janë vendet në këto rajone që janë më të ekspozuara ndaj rritjes së çmimeve globale, sipas grupit të të dhënave të mallrave Gro Intelligence. Shumë ekonomi në zhvillim po përballen me barrën shtesë të rënies së monedhave të tyre krahas rritjes së çmimeve të ushqimeve.
Ndikimi në vendet në Lindjen e Mesme dhe Afrikë që varen nga importet nga Ukraina dhe Rusia ka qenë i ashpër. Egjipti i është drejtuar FMN-së për ndihmë, inflacioni në Turqi është rritur në pothuajse 80 për qind, ndërsa Banka Botërore e ka përshkruar krizën në Liban si një nga më të rëndat e 100 viteve të fundit.
Edhe vendet që nuk blejnë nga Rusia apo Ukraina, por janë importues neto të lartë të mallrave bujqësore po përballen me kosto më të larta të importit. Çmimet e ushqimeve kryesore si buka, makaronat dhe vajrat e gatimit janë rritur më shpejt. Një copë bukë në Bullgari kushtoi pothuajse 50 për qind më shumë në qershor se sa një vit më parë. Vajrat e gatimit në Spanjë janë pothuajse dy herë më të shtrenjtë tani sesa një vit më parë dhe çmimet e sheqerit në Poloni janë rritur 40 për qind.
Në vendet me të ardhura më të ulëta ku ushqimi përbën një pjesë të madhe të shpenzimeve të konsumatorit, shkurtimi për të kompensuar rritjen e kostove të jetesës është shumë më i vështirë. Në Egjipt, ku ushqimi dhe pijet joalkoolike përbëjnë më shumë se një të tretën e shpenzimeve të familjeve, njerëzit po përballen me rritje të çmimeve të ushqimeve prej 24 për qind. Në Etiopi, ku buxheti për ushqimin është edhe më i lartë, inflacioni i ushqimeve është 38 për qind.
“Nëse jetoni në një vend ku, në një ditë të mirë, shpenzoni mbi 50 deri në 60 për qind të të ardhurave tuaja të disponueshme për ushqim, nuk ka shumë hapësirë pas kësaj për t’u përballur me një tronditje të kësaj përmasash”, thotë Husain.
Në Afrikë veçanërisht “ka rrezik uria vitin e ardhshëm”, thotë Gilbert Houngbo, president i Fondit Ndërkombëtar të OKB-së për Zhvillimin Bujqësor. Kjo nga ana tjetër “mund të krijojë trazira sociale dhe migrim masiv ekonomik”, shton ai.
Rritjet e çmimeve të ushqimeve në 2007-08 dhe 2010-11 rezultuan secila në trazira në mbarë botën dhe çmimet e larta të ushqimeve ishin një faktor kyç në trazirat që pushtuan kohët e fundit Sri Lankën. Qeveritë e tjera të prekura më keq deri më tani kanë arritur të mbajnë një kapak mbi trazirat sociale duke përdorur subvencione.
“Kjo është siguruar një Band-Aid”, thotë Michael Pond, analist në Barclays, “por në një moment, presioni mund të jetë aq i fortë sa qeveritë nuk mund ta ofrojnë atë Band-Aid. Dhe këtu gjërat mund të vlojnë”.
Nuk ka kthim në normalitet
Jo të gjithë mendojnë se kriza do të bëhet më e rëndë. Në fillim të këtij muaji, Morgan Stanley publikoi një raport optimist për të ardhmen e çmimeve të ushqimeve, duke sugjeruar se rritjet në vitin 2023 do të jenë më të ulëta se sa pritej. Rritja e prodhimit të drithërave nga fermerët, duke përfshirë Ukrainën me lehtësimin e tensioneve, do të zbusë inflacionin e ushqimit, thuhet në raport.
Megjithatë, ndërsa disa tregtarë ndërkombëtarë shpresojnë se rihapja e rrugës tregtare të Detit të Zi për drithërat ukrainas mund të sinjalizojë fillimin e një “armëpushimi de facto”, ka ende pasiguri mbi synimet e Rusisë. Ajo po vazhdon të sulmojë zonat përreth porteve të Ukrainës.
Dhe edhe nëse lufta përfundon nesër, infrastruktura bujqësore dhe portuale e Ukrainës duhet të rindërtohet dhe ujërat jashtë vijës së saj bregdetare të çminohen. Fermerët e vendit mund të mos jenë në gjendje ose të dëshirojnë të kthehen për të punuar në tokën e tyre.
Shumë zyrtarë dhe analistë të qeverisë perëndimore presin që kriza aktuale e ushqimit të zgjasë me vite, me luftën që vjen në krye të ndryshimeve klimatike, pandemisë dhe konflikteve të tjera në mbarë botën. “Çdo njëri prej këtyre faktorëve që e ka shtyrë inflacionin e ushqimit [rritur] mund të vazhdojë”, thotë Pond.
Diversifikimi i burimeve të importit midis vendeve që vareshin nga Ukraina për drithërat dhe vajrat bimore do të thotë që çmimet do të mbeten të larta për më gjatë dhe historia do të jetë e ngjashme në energji, thotë Laura Wellesley, studiuese e lartë në Chatham House. “Pabloja e përgjithshme duket si ajo e shtrëngimit të ofertës dhe çmimeve të larta, pa asnjë gjasë që të ndalet së shpejti”.
Konsumatorët mund të kenë nevojë të mësohen me çmime më të larta të ushqimeve, paralajmërojnë ekonomistët. Capital Economics parashikon se nivelet e tregut do të “mbesin me çmime historikisht të larta” për shkak të rritjes së paqëndrueshmërisë së motit. “Është e pamohueshme që ne po shohim rendimente dhe korrje më të ulëta” gjatë viteve të fundit për shkak të ndikimit në rritje të ndryshimeve klimatike, thotë Caroline Bain, kryeekonomiste e mallrave në firmën kërkimore.
Disa analistë pyesin veten nëse konflikti ka nisur një proces të çmontimit të një sistemi tregtar të krijuar për të ofruar mallra me kosto të ulët, duke përfshirë mallrat ushqimore, në të gjitha cepat e globit.
Wellesley thotë se sistemi global i tregtimit të ushqimit që u mundësoi vendeve të aksesojnë të gjitha llojet e ushqimeve nuk do të kthehet në normalitet së shpejti. “Kjo nga ana tjetër ka të ngjarë të thotë vazhdimësi e çmimeve të larta të ushqimit dhe plehrave dhe një rikonfigurim të varësive tregtare, ndoshta me një fokus më të madh në më shumë zinxhirë furnizimi rajonal”.
Financial Times
